Hoạt tính sinh học của anthraquinon trong dược liệu

 Anthraquinon là những dẫn chất của 9, 10-dixeton-anthraxen. Anthraquinon  là sản phẩm thủy phân anthraglucozit. Phần đường có thể là monozơ, diozơ, triozơ tùy theo loại hợp chất anthraglucozit. Phần không đường có nhân căn bản là anthraxen.

   Tính chất của anthraglucozit cũng khác nhau tuỳ theo nó ở dạng oxy hóa hay khử.

   Dạng khử còn có tác dụng sinh lý mạnh hơn nhưng lại kèm theo tính chất gây kích thích mạnh, gia súc và người hay bị nôn oẹ, đau bụng. Do đó, không hay dùng, những dược liệu chứa anthraquinon ở dạng khử cần được bảo quản 1 năm để các dạng khử chuyển hết sang dạng oxy hoá rồi mới dùng là tốt nhất.

   Một số anthraquinon:

   Ví dụ: Emodin, aloe-emodin, aloin,… có trong nhựa lá cây  lô hội ( trong lô hội có khoảng 12 thành phần anthraquinon ). Chrysophanol, emodin, aloe-emodin, rhein và physcion có trong cây đại hoàng,…

   Tùy theo công dụng, anthraquinon được chia thành 2 nhóm:

   + Nhóm phẩm nhuộm: thường có màu vàng, đỏ đến đỏ tía.

   + Nhóm nhuận tẩy: thường có màu vàng nhạt đến vàng.

   Các anthraquinon nhóm nhuận tẩy có tác dụng trên ruột già tuỳ theo liều:

liều nhỏ: kích thích tiêu hóa,

liều trung bình: nhuận,

liều cao: tẩy xổ.

   Hoạt tính của anthraquinon:

   - Một số tác dụng thanh nhiệt, hạ hoả, giải độc, ích thận, cường gân cốt. Ðược dùng trị mụn nhọt, lỵ, mẩn ngứa, ghẻ lở ngoài da, dùng tẩy giun sán như cây mặt quỉ

   - Trong cây lô hội: aloin và emodin tác dụng kích thích ruột và có tính chất kháng sinh, nó dùng để chống vi khuẩn, virus và như thuốc giảm đau. Aloe-emodin: Giúp da chống lão hóa. Barbaloin: Chiếm 15-30% thành phần nhựa của lô hội giúp cho da giữ ẩm. Hỗn hợp các

   anthraquinon tác dụng giảm đau, trị viêm da, ngăn ngừa tối đa sự xâm nhập của các độc tố, vi khuẩn.

   -Tác dụng nhuận tràng, hạ hỏa, giải độc, hoạt huyết, tác dụng lợi mật , cầm máu , kháng khuẩn , lợi tiểu, bảo vệ gan và giảm cholesterol máu. Một số như emodin và rhein trực tiếp ức chế sự sinh trưởng của tế bào ung thư của hắc lựu (melanoma), ung thư vú và ung thư gan như cây đại hoàng.

   - Các hoạt chất anthraquinon  từ một số cây thuốc để điều chế Diacerein làm thuốc chống thoái hóa khớp.

   -Thuốc trị táo bón kích thích gồm các thuốc chứa dẫn chất anthraquinon: có khá nhiều thuốc là dẫn chất anthraquinon lấy từ dược thảo được dùng trong đông y lẫn tây y như: cascara senna (phan tả diệp), rhubarbe (đại hoàng), aloe (lô hội), boldo...Thành phần thuốc xổ là thuốc antraglucozit mà chủ yếu là sennoside.

   Hợp chất anthraglucozit có trong nhiều loại thực vật như: lô hội, đại hoàng, hoàng tinh, hà thủ ô, dây thìa canh, cây mặt quỉ, cây nhàu, cây muồng trâu, phan tả diệp….

Doctor SAMAN

GS Hứa Văn Thao

Viện y học bản địa Việt Nam

Nguồn: yhocbandia.com.vn